Wpisy

Secesja w założeniu miała zrywać z dotychczasową sztuką XIX wieku posiłkującą się nawiązaniem, czy też kopiowaniem stylów historycznych. Stąd też sama nazwa stylu oznaczająca rozłam bądź nową sztukę (Art Nouveau). Zrodziła się u schyłku stulecia i błyskawicznie ogarnęła wszystkie kraje europejskie. Poza powszechnością była też stylem obejmującym swoim wpływem różne dziedziny sztuki, od architektury, poprzez nurty plastyczne, aż po rzemiosło artystyczne.

W związku ze zbliżającą się II Aukcją Biżuterii Dawnej i Współczesnej (26 listopada 2020) organizowaną przez KAREA Gemstone SpaceArtessia Dom Aukcyjny, zapraszamy do zagłębienia się w historię obiektów, które pojawią się w ofercie aukcyjnej. Z ofertą aukcyjną można zapoznać się na stronach: KAREA Gemstone Space – aukcje biżuterii oraz platformach OneBid ArtInfo. Zapraszamy!

Płynne linie i geometryczne formy secesji

Secesja nie była jednak stylem jednorodnym. Posługiwała się  zarówno płynną, nerwową linią, jak też formami geometrycznymi (m.in. secesja wiedeńska). Nierzadko, zwłaszcza w architekturze, formy secesyjne eklektycznie łączono zarówno ze stylami historycznymi, jak i wczesnym modernizmem. W kolejnych dziesięcioleciach XX wieku granice pomiędzy secesją a stylem art déco zacierały się, a wykorzystywane motywy i formy wzajemnie uzupełniały.

Secesja w sztuce użytkowej

Secesja w pełni wybrzmiała w dziełach rzemiosła artystycznego i jubilerstwie. Projektowane wówczas naszyjniki, bransolety, brosze, kolczyki czy wisiorki stanowiły opozycję wobec burżuazyjnej biżuterii wykorzystującej diamenty i kamienie szlachetne, uchodzące na początku XX wieku za jedyne wartościowe materiały. Secesja zmieniła to podejście, co widać doskonale w wykorzystywanych w jubilerstwie materiałach.

Użytkowość secesji najlepiej widać w sztuce plakatu.
Louis Theophile Hingre, Charpentier – Deny Vintage Poster, 1890 r.; źródło: domena publiczna

Artyzm wykonania przede wszystkim

Większość powstającej wówczas biżuterii tworzona była ze srebra lub złota, stosowano również platynę, a także rzadko do tej pory używane materiały takie, jak kość słoniowa, macica perłowa, bursztyny, kamienie półszlachetne, muszle, łupiny orzecha, fragmenty rogów, emalia czy matowe szkło. Kluczowe było jednak wzornictwo i artyzm wykonania, wartość materialna zaś schodziła na drugi plan. Miękka, wijąca się nerwowo, organiczna linia przetwarzała plastycznie motywy zaczerpnięte ze świata fauny i flory.

René Lalique

Za sprawą francuskiego jubilera René Lalique’a w zdobnictwie zaczęły pojawiać się stylizowane motyle, ważki, miękko opracowane gałęzie i pędy kwiatów, storczyki, irysy, lilie, zioła, pawie pióra czy muszle. Lalique, uważany za pioniera secesyjnego jubilerstwa  zaprezentował swoje nowatorskie prace podczas Wystawy Światowej w Paryżu w 1900 roku. Był to m.in. naszyjnik przypominający leśne runo, diadem z głową koguta oraz egzemplifikacja secesyjnej biżuterii – wielokolorowa ważka.

René Lalique, ’Dragonfly-woman’ corsage ornament, 1897; źródło: domena publiczna

Mieszkanka Dziwnego Ogrodu

Jej dekoracyjny styl stał się artystyczną inspiracją dla wielu innych europejskich dzieł sztuki pojawiających się w pierwszych latach XX wieku. Wystarczy przywołać znakomitą, wyciągniętą jakby z biżuteryjnej lub witrażowej przestrzeni ważkę – mieszkankę Dziwnego Ogrodu Józefa Mehoffera (1903 rok).

Józef Mehoffer, Dziwny Ogród, 1903 r.; źródło: domena publiczna

W obrazie panuje atmosfera pełni upalnego lata. Gęstość drgającego od gorąca powietrza przeplata się ze słodyczą i mięsistością dojrzewających owoców. Całość przedstawienia spaja szczególna świetlistość. Obraz zdaje się posiadać wewnętrzny rytm, płynnie wciągający widza do środka przedstawienia. Harmonijną kompozycję zakłóca jednak niedopasowana do skali i perspektywy ważka. Nałożona jakby na powierzchnię płótna  zdaje się łączyć przedstawiony świat obrazu z rzeczywistością odbiorcy.

Synteza secesji

To, co dziwi to zderzenie realistycznej konwencji ukazywania z płaską, schematycznie ujętą ważką, której forma budzi skojarzenia z przedmiotem jubilerskim lub witrażem. Kontrast ten znakomicie definiuje syntezę sztuk charakteryzującą secesję, która opierała się na łączeniu w jednym stylu różnych dziedzin, od architektury, poprzez sztuki plastyczne, po rzemiosło artystyczne.

Gra światła i formy

Ważka z obrazu Mehoffera prezentuje jeszcze jedną cechę charakteryzującą dzieła secesyjne – otwarcie na światło połączone z dekoracyjnością i żywymi barwami. Tę grę formy, materiału i światła widać doskonale w najsłynniejszych secesyjnych pracach jubilerskich wykonanych w pracowniach René Lalique’a i Georgesa Fouqueta. A także w dziełach Paula i Henriego Vevera, Philippe’a Wolfersa, Edwarda Colonna, Archibalda Knoxa,  Hectora Guimarda, Lluisa Masriera y Roses’a czy Luciena Gaillarda.

Grę światła i formy w secesji najpełniej widać w realizacjach witrażowych.
Telm Fernández i Janot, Casa Manuel Felip (I), Barcelona, 1901 r.; źródło: domena publiczna

Mistrz Bacher

Konieczne jest również przywołanie prac znakomitego wiedeńskiego złotnika Carla Bachera, którego pełny rozkwit kariery przypada na lata 70. i 80. XIX wieku. Prezentowany na aukcji naszyjnik z wisiorem w formie symetrycznie ujętego, uskrzydlonego skarabeusza łączy najlepsze formalne tendencje secesji wiedeńskiej, cechy wizualne wykorzystanych materiałów oraz przestylizowany motyw zaczerpnięty z kultury starożytnego Egiptu.

Mistyczna forma dzieła Bachera stanowi zapowiedź geometrycznego art déco. Co prawda linia jest jeszcze miękka, obła, ale kontur już wyraźny. Właśnie na tym polega wyjątkowość prac wiedeńskiego złotnika, który umiejętnie łączy delikatność opracowania z wyraźnością formy. Wpisuje się doskonale w nurt secesji, jednocześnie zwiastując nowy styl. Do pewnego stopnia więc wyprzedza swoje czasy, pozostając jednocześnie jednym z najznakomitszych jubilerów doby wiedeńskiej secesji.

Julia Majewska

historyk sztuki i architektury, absolwentka Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego

Bibliografia:
  • A. Morawińska, Hortus deliciarum Józefa Mehoffera, [w:] Ars auro prior. Studia Ioanni Białostocki sexagenario dicata, Warszawa 1981.
  • S. Tschudi-Madsen, Art Nouveau, Warszawa, 1987.
  • M. Wallis, Secesja, Warszawa, 1984.